Drapieżne czasopisma / drapieżni wydawcy (Predatory Journals / Predatory Publishers) to podmioty stosujące nieetyczny model biznesowy, w ramach którego pobierane są opłaty za publikacje artykułu bez gwarancji rzetelnych usług redakcyjnych.
Zjawisko to udokumentował i nagłośnił Jeffrey Beall, amerykański bibliotekarz z University of Colorado w Denver, który opublikował w 2012 r. na blogu Scholary Open Access listę potencjalnych drapieżnych wydawnictw otwartego dostępu. Lista była wykorzystywana do identyfikowania wydawnictw, które stosują nieetyczne praktyki. W styczniu 2017 roku Beall dezaktywował swojego bloga razem z Listą z powodu licznych pozwów i gróźb procesami sądowymi o zniesławienie, które wnosili wydawcy.
Czasopisma drapieżne charakteryzują się brakiem przejrzystości procedur (odnośnie podejmowania decyzji redakcyjnych, opłat, procesu recenzji, itp.), stosowaniem agresywnych metod pozyskiwania autorów oraz podawaniem fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji. W praktyce publikują wszystko, co zostanie do nich przysłane, o ile autor uiści opłatę.
Kryteria charakteryzujące tzw. drapieżne czasopisma (częściowo odnoszą się również do drapieżnych konferencji)
- brak rzetelnego procesu recenzyjnego i edycyjnego
- brak pełnego adresu wydawcy lub podane dane są nieprawdziwe. Najczęściej występuje jedynie e-mailowy formularz kontaktowy
- fikcyjny zespół redakcyjny (jako członków redakcji podaje się wymyślone nazwiska lub nazwiska uznanych naukowców, także w procesie recenzenckim, którzy jednak nigdy z danym wydawnictwem nie współpracowali)
- członkowie redakcji używają adresów mailowych znajdujących się w szeroko dostępnych domenach, np. gmail.com lub yahoo.com” (Krajewski 2016)
- zamieszczanie na stronie czasopisma:
- fałszywych wskaźników bibliometrycznych takich jak Impact Factor (IF) bądź zastępowanie ich innymi wskaźnikami o zbliżonej nazwie, np. view factor, science impact factor, global impact factor, unofficial impact factor
- informacji, że zawartość czasopisma indeksowana jest w uznanych bazach abstraktowych
- tytuły bardzo podobne do tytułów prestiżowych czasopism (często różnice ograniczają się do dodania w nazwie jednego słowa)
- brak weryfikacji oryginalności tekstów pod kątem popełniania plagiatów
- prowadzenie agresywnej kampanii wśród naukowców w sprawie wysyłania prac
- nie podają na stronie internetowej kwoty za publikowanie artykułów (informacja przesyłana jest droga mailową bezpośrednio autorowi)
- publikują praktycznie wszystko, co zostanie do nich przysłane, o ile zostanie uiszczona opłata. Opłata jest wnoszona z góry, bez czekania na akceptację manuskryptu
- przyjmują do druku przysłane przez autorów artykuły w czasie krótszym niż miesiąc, bez uwag recenzenckich
- nie zachowują odpowiednich standardów naukowych podczas procesu recenzyjnego artykułów zgłaszanych do publikacji
- przyjmują manuskrypty odrzucone przez innych wydawców (z tego względu są określane jako le Salon des Refusés)
- publikowanie dużej liczby artykułów (nawet kilka tysięcy) w ciągu roku
- brak ustalonych zasad wycofania publikacji
- pobieranie opłat za dopisywanie osób jako współautorów artykułów mimo wiedzy o braku jakiegokolwiek wkładu z ich strony
Drapieżne konferencje (ang. predatory conferences, predatory meetings) - konferencja nieetyczna naukowo, bez rzetelnego procesu recenzyjnego nadsyłanych propozycji wystąpień. Ich celem, podobnie jak w przypadku drapieżnych czasopism, jest osiągnięcie jak największego zysku z opłat rejestracyjnych oraz opłat za pokonferencyjne publikacje w otwartym dostępie poprzez uzyskanie jak największej liczyby uczestników. Drapieżne konferencje nie są organizowane przez towarzystwa czy instytucje naukowe, ale przez jednostki czy przedsiębiorstwa, które specjalizują się w organizowaniu tego typu wydarzeń w niemal wszystkich dziedzinach nauki. Często organizacją drapieżnych konferencji zajmują się drapieżne wydawnictwa.
Kryteria charakteryzujące tzw. drapieżne konferencje
- zaproszenie nie jest wysyłane z instytucjonalnego adresu
- tożsamość i lokalizacja siedziby organizatorów jest ukryta
- zaproszenia wysyłane są do osób niezwiązanych z problematyką poruszaną na konferencji
- organizator konferencji jest jej sponsorem
- organizator konferencji organizuje konferencje z różnych zakresów tematycznych w tym samym czasie w tym samym lub różnych miejscach
- organizatorzy konferencji posługują się tytułami/stopniami naukowymi, które im nie przysługują
- amatorski wygląd strony internetowej konferencji
- posługiwanie danymi i zdjęciami badaczy (bez ich wiedzy i zgody)
- umieszczanie na stronie internetowej konferencji logotypów renomowanych instytucji, co ma wskazywać na współpracę, mimo że taka sytuacja nie ma miejsca
- nazwy konferencji są bardzo zbliżone do nazw konferencji organizowanych przez prestiżowe ośrodki naukowe (w ten sposób dodatkowo uzyskują ten sam akronim co legalna konferencja)
- opisywanie konferencji jako "międzynarodowej", mimo że komitet organizacyjny i uczestnicy prezentujący referaty w większości pochodzą z jednego kraju
- zgłaszający wystąpienie otrzymuje akceptację przed zakończeniem naboru zgłoszeń konferencyjnych
Przydatne linki:
- Tabela z wykazem ponad 400 czasopism podejrzewanych o drapieżne praktyki wraz z powodami usunięcia ich z międzynarodowych baz [LINK]
- autorką listy jest Jolanta Szczepaniak (Wydawnictwie Politechniki Łódzkiej). Porównano listę 31433 tytułów ministerialnego wykazu z listami drapieżnych czasopism (bazujących na tzw. Liście Bealla) oraz listami czasopism, które z uwagi na potencjalnie drapieżny charakter przestał indeksować Scopus oraz katalog DOAJ. Po usunięciu duplikatów i zweryfikowaniu czasopism po numerze ISSN okazało się, że ogólna liczba potencjalnie drapieżnych czasopism wyniosła 413 tytułów, czyli około 1,31% całego wykazu. Metodologia opisana w Forum Akademickim 4/2021 w ramach artykułu „Potencjalnie drapieżne w wykazie czasopism"
- Przy weryfikacji czasopisma czy konferencji warto skorzystać z serwisu Think. Check, gdzie dostępne są listy kontrolne z pytaniami, które należy sobie zadać przed wysłaniem tekstu do czasopisma czy uiszczeniem opłaty konferencyjnej:
- weryfikacja czasopisma [LINK]
- weryfikacja konferencji [LINK]
- Beall's List of Potential Predatory Journals and Publishers [LINK]
List dyrektora NCN ws. „drapieżnych czasopism” (predatory journals) z dnia 21 września 2018 roku.
Krajewski, P., (2016). Drapieżni Wydawcy., Gazeta AMG, 26(5):43.
Burdzik, T., (2017). Drapieżne konferencje:nieetyczne praktyki konferencyjne zagrażające nauce. Konteksty społeczne, 5(10):118-124.
Szczepaniak, J., (2021). Potencjalnie drapieżne w wykazie czasopism. Forum Akademickie, 4.
